BỆNH β - THALASSEMIA

β - THALASSEMIA

1.      Đại cương:

-        Thalassemia là: một bệnh di truyền do RL tổng hợp các chuỗi polypeptide trong phân tử hemoglobin của hồng cầu. Tuỳ theo thiếu hụt tổng hợp chuỗi α hay β mà gọi là bệnh α Thalassemia hay bệnh β Thalassemia.

-        β Thalassemia là 1 bệnh di truyền do những đột biến điểm trên gen β-globin à dẫn đến rối loạn tổng hợp số lượng chuỗi õ trong phân tử hồng cầu: không tổng hợp hoặc giảm tổng hợp.

2.      Phân loại:

2.1.   Theo di truyền:

-        β0  Thalassemia: không tổng hợp được chuỗi β.

-        β+  Thalassemia: giảm tổng hợp chuỗi β.

-        β Thalassemia/HbE: thể phối hợp

2.2.   Theo lâm sàng:

-        Thể nặng.

-        Thể trung bình

-        Thể nhẹ.

2.3.   Theo cơ chế tan máu:

-        Do β không được tổng hợp hoặc giảm tổng hợp àchuỗi α dư thừa àα globin không hoà tan sẽ kết tụ trong HC gây tan máu ở ngoại biên và tăng sinh HC ở tuỷ nhưng HC không có chất lượng.

3.      THỂ ẨN:

-        Không có triệu chứng tan máu trên lâm sàng.

-        Cận lâm sàng:

+        Các chỉ số Hb, MCV, MCH: bình thường.

+        Sức bền HC bình thường.

+        Điện di: thành phần Hb bình thường.

+        Chỉ phát hiện được qua phân tích ADN và nghiên cứu phả hệ.

4.      THỂ NHẸ (thể dị hợp tử):

*        Lâm sàng:

-        Thiếu máu nhẹ (2/3 các trường hợp)

-        Không có vàng da, không có lách to.

-        Phát triển thể chất bình thường.

*        Cận lâm sàng:

-        Hb giảm nhẹ, HC nhỏ và nhược sắc (MCV giảm, MCH giảm).

-        Tỷ lệ HC lưới tăng nhẹ.

-        Sức bền thẩm thấu HC tăng.

-        Điện di: thành phần Hb thay đổi:

+        Hb A2 từ 3,5 - 9,5%.

+        Hb F tăng nhẹ 1- 5 %.

+        Hb A1 giảm nhẹ.

*        Gần như không có triệu chứng lâm sàng mà chỉ được chẩn đoán bằng các XN huyết học hoặc di truyền phả hệ.

5.      THỂ NẶNG (đồng hợp tử β Thalassemia: không tổng hợp được chuỗi β):

5.1.   Lâm sàng:

-        Biểu hiện lâm sàng sớm, thường được chẩn đoán lúc 6 tháng - 2 tuổi.

-        Biểu hiện thiếu máu tan máu mạn tính nặng.

-        Thiếu máu:

+        Xuất hiện sớm, từ từ, tăng dần.

+        Thiếu máu nhược sắc: da xanh nhiều hơn niêm mạc nhợt.

+        Mức độ từ trung bình tới nặng; thiếu máu ngày càng nặng.

+        Đáp ứng kém với truyền máu.

-        Vàng da mức độ nhẹ.

-        Lách to, gan to.

+        Lách to: có thể to tới độ IV, có hiện tượng cường lách.

+        Gan to, chắc, có thể xơ gan, suy gan.

-        Nước tiểu thường xuyên sẫm màu, có Urobilinogen.

-        Chậm phát triển cơ thể:

+        Trẻ nhỏ: SDD.

+        Trẻ lớn: chậm dậy thì.

-        RL nội tiết: ĐTĐ.

-        Triệu chứng nhiễm Fe: da màu đồng, gan to, tim to, có thể suy tim.

-        Biến dạng xương mặt: đầu to, gò má cao, trán dô, bướu đỉnh, mũi tẹt, răng cửa hàm trên vẩu.

-        Loãng xương các xương dài.

5.2.   Cận lâm sàng

a)      Các biến đổi về huyết học: khá đặc hiệu.

-        Hb < 6 g/dl.

-        Thiếu máu nhược sắc:

+        MCV < 80 fl.

+        MCH < 27 pg.

+        MCHC < 30 g%.

-        Hình dáng HC bị biến đổi nặng nề:

+        HC to, nhỏ không đều.

+        Xuất hiện hình dạng bất thường: nhẫn, bia, giọt nước.

+        HC bắt màu không đều: chỗ sẫm, chỗ nhạt.

-        Đời sống HC: thời gian bán huỷ 7-15 ngày.

-        Sức bền thẩm thấu HC tăng??

-        HC lưới tăng, có thể có HC non ra máu ngoại vi.

-        Điện di Hb: thay đổi thành phần Hb trên điện di là đặc hiệu cho chẩn đoán β- Thalassemia nặng:

+        Hb F tăng cao > 10-90%.

+        Hb A2 tăng >3,5%.

+        Hb A1 giảm nặng hoặc không có.

b)      Các biến đổi hoá sinh:

-        Sắt huyết thanh tăng, Transferin tăng, Feritin tăng.

-        Bilirubin tự do máu tăng trên 0,6 mg/ dl.

-        Urobilinogen có nhiều trong nước tiểu. Nếu tan máu trong mạch sẽ có Hb và hemosiderin trong nước tiểu.

-        Đo đời sống hồng cầu bằng kỹ thuật phóng xạ thấy thời gian bán huỷ HC ngắn chỉ 7 - 15 ngày

-        RL chức năng gan, thận.

-        RL nội tiết.

6.      THỂ β Thalassemia/HbE (thể dị hợp tử kép):

-        Lâm sàng: giống thể nặng.

-        CLS: giống thể nặng nhưng điện di Hb thấy HbE tăng cao > 10%.

+        Hb E, Hb F tăng cao.

+        Hb A1 giảm nặng hoặc không có.

-        Thalasemia là một bệnh di truyền, hiện nay chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu.

-        Đối với thể nhẹ không phải điều trị, song đối với thể nặng, thể có tan máu mạn tính thì cần phải điều trị tích cực.

7.      ĐIỀU TRỊ:

7.1.   Chống thiếu máu:

-        Truyền khối hồng cầu 10 - 20 ml/ kg àduy trì lượng Hb của trẻ ở giới hạn 80 - 110 g/ l.

-        Lưu ý: do nhu cầu phải truyền máu nhiều nên làm tăng nguy cơ gây nhiễm sắt.

7.2.   Thải sắt:

-        Mục tiêu: duy trì cân bằng Fe ở mức bình thường, nồng độ Ferritin trong giới hạn bình thường.

-        Thuốc:

+        Desferal (Deferioxamin) 500 mg truyền nhỏ giọt dưới da trong 8 giờ/ngày hay tiêm bắp, theo dõi sắt huyết thanh để điều chỉnh liều điều trị. Hoặc:

+        Kelfer 75 mg/ kg/ ngày uống hàng ngày.

7.3.   Acid folic: 5 mg/ngày để điều trị các đợt tăng nguyên hồng cầu khổng lồ trong cơn tan máu.

7.4.   Cắt lách:

-        Chỉ định  khi:

+        Có cường lách thứ phát.

+        Tăng nhu cầu truyền máu.

+        “Hội chứng dạ dày nhỏ" do lách quá to.

-        Lưu ý: sau cắt lách dễ có nguy cơ nhiễm khuẩn nặng nên cần có biện pháp phòng ngừa.

8.      PHÒNG BỆNH:

-        Phát hiện người mang gen dị hợp tử ở những quần thể có nguy cơ cao.

-        Tư vấn di truyền cho những người mang gen dị hợp tử không kết hôn với nhau.

-        Chẩn đoán trước sinh nếu tư vấn di truyền trước hôn nhân thất bại.